نگاهی اجمالی بر محصولات تغییر یافته ژنتیکی
با افزایش روز افزون جمعیت و محدودیت سطح زیر کشت ، استفاده از زیست فناوری برای ارتقاء کیفیت و کمیـت مواد غذایی مورد توجه قرار گرفته و غذاهای تراریخته از شیر نوزادان گرفته تا دیگـر فـرآورده هـای لبنـی مصـرفی بزرگســالان و ســـایر مـــواد غــذایی مثـــل ســـیب زمینی،گوجـــه فرنگی،کدو ،ذرت،دانــه هـــای ســـویا، روغـــن کانولا،گندم،برنج،چغندر قندو ...و الیاف مورد استفاده برای تهیه البسه مانند پنبه و کتان و ... بـا اسـتفاده از جابجـایی قطعات بزرگ DNA با ویژگی های مطلوب تهیه می شوند.
بایستی اشاره کرد که عنوان تغییر یافته ژنتیکی ،دامنه گسترده ای از محصولات را در بر می گیرد اعم از مواردی که مستقیما دستورزی شده ژنتیکی هستند نظیر گوجه فرنگی تغییر یافته ژنتیکی و یا حاوی یک یا چنـد جـزء تراریختـه هستند نظیر کچاپ و یا پیتزایی که حاوی گوجه فرنگی تغییر یافته ژنتیکی است و یـا حتـی محصـولاتی کـه حـاوی آنزیم و یا ترکیبات شیمیایی تراریخته نظیر لسیتین هستند، لیکن در محدوده ی این تعریف قرار نمی گیرند.
مهندسی ژنتیک سالها در تولید محصولاتی نظیر دارو و شوینده ها مورد استفاده قرار می گرفته ،لیکن چنـدان مـورد توجه مصرف کنندگان واقع نشده بود، در حالیکه از زمان استفاده از این تکنولوژی در محصـولات غـذایی ،توجـه و حتی گاهی مخالفت عمومی را نیز به همراه داشته است.با وجود تاثیرات فراوان میزان گرایش مصـرف کننـدگان بـه محصولات مذکور تاکنون تحقیقات اندکی در این زمینه صورت گرفته است.این گرایش متاثر از عوامل متعددی از جمله میزان اطلاع رسانی صحیح و علمی در جامعه،جنبه های اقتصادی و حتی ویژگی های شخصیتی افراد است.
بیوتکنولوژی کشاورزی و بویژه مهندسی ژنتیک با تولید محصولات تراریخته فرصـتی بـرای کـاهش فقر،رفـع سـوء تغذیه و جلوگیری از تخریب منابع طبیعی و افزایش توانایی در اصلاح نباتات ایجاد نموده است.با این وجـود ،ورود بیوتکنولوژی در تحقیقات کشاورزی و تولید محصولات تراریخته ،در بسیاری از کشورها بـا چـالش هـایی از جنبـه های اخلاقی ،اجتماعی،فرهنگی،زیست محیطی ،ایمنی زیستی،تجاری و اعتقادی مواجه شده است.آنچه مسلم اسـت هر فناوری در کنار مزایای فراوان خود ،مواردی از خطر یا ریسک را نیزبه همراه دارد.این موضوع ذات هر فنـاوری بوده و در واقع هیچ یک از فناوری ها به طور 100 %ایمن نیستند.
با آنالیز سود-زیان یک فناوری و مقایسه آن با سایر فناوری های موجود و بکـارگیری روش هـای مناسـب بـرای بـه حداقل رساندن مخاطرات می توان از مزایای بی شمار فناوری های نوین بهره مند شد.
نگرانی در مورد ایمنی این مواد غذایی منجر به ایجاد اقـداماتی در زمینـه برچسـب گـذاری آن هـا گردیـد.از سـال 1997 مـیلادی تـاکنون طبـق مصـوبات اتحادیـه اروپـا نحـوه برچسـب گـذاری محصـولات تراریختـه تعیـین شـده است. اغلب موافقان این امر ،داشتن اطلاع کافی نسبت به ویژگـی هـای غـذای مصـرفی را حـق مصـرف کننـده مـی داننددر حالی که مخالفان معتقدند برچسب گذاری هزینه بر است و نهایتا" منجر بـه رد محصـول از طـرف مصـرف کننده می گردد.
برای بسیاری از مردم جنبه های اخلاقی و ارزشی مهندسی ژنتیک اهمیت دارد. به همین دلیل برای مثال ارزیابی های اخلاقی باعث شده که بسیاری از مردم تولید انسولین حاصل از موجودات تراریخته را بپذیرند،همچنانکه همین جنبه های اخلاقی باعث شده برخی به سیب زمینی و حیوانات تراریخته با دیده تردید نگاه کنند.
آنچه مسلم است ، دیدگاه های اخلاقی در مورد محصولات تراریخته بیشتر مبتنـی بـر قضـاوت هـای ارزشـی بـوده و مبنای علمی ندارد و این ارزش ها و معیارهـا احتمـالا " بـا گذشـت زمـان و تغییـر شـرایط و تغییـر نظـام هـای شـناختی ،تغییر خواهد کرد. بدیهی است اتخاذ سیاست های منطقی و آینده نگـر در سـطح ملـی مـی توانـد ضـمن اجتنـاب از مخاطرات احتمالی این فناوری ،مردم را از مزایای آن بهره مند نماید.
در این رابطه پیشنهادات ذیل قابل ذکر است:
لزوم همکاری سازمان خوار و بار و کشاورزی(فائو) و سازمان جهانی بهداشت با جنـبش هـای اجتمـاعی ،از جملـه اتحادیه های تجاری،نمایندگان جوامع بومی و سنتی در بررسـی آثـار حـق بـر انجـام آزادانـه فعالیـت هـای علمـی و نوآورانه بر سایر اصول بنیادین حقوق بشری از جمله "حق بر غذای کـافی " و اسـتلزامات انتقـال فنـاوری ،نیازهـا و منافع کشورهای در حال توسعه به منظور ارائه راهکارهای علمی در جهت حل مشکلات موجود در خصوص ایمنی محصولات غذایی.
نظر به اینکه بررسی اطلاعات و مطالعه برچسب مواد غذایی، یکی از متغیرهای موثر بر نگرش افراد مورد مطالعه بـه محصولات غذایی تراریخته است، پیشنهاد می شود از راه مراکز بهداشتی –درمانی و همچنین از طریـق رسـانه هـای عمومی به تبلیغ اهمیت مطالعه برچسب مواد غذایی برای ارتقاء سلامت افـراد جامعـه پرداختـه شـود و بـرای مطالعـه برچسب مواد غذایی در خانوارها فرهنگ سازی شود.
مطالعات بیشتری در زمینه عوامل موثر بر نگرش مصرف کنندگان به محصولات غذایی تراریخته در سراسر کشـور و با وارد کردن متغیر های دیگر انجام گیرد وبر مبنای نتایج آن ها ،پیشـنهادها و راهکارهـای بیشـتری بـرای سـرعت بخشیدن به ترویج و توسعه آگاهی در خصوص محصولات غذایی تراریخته در کشور ارائه شود.
محصولات غذایی تراریخته چیست؟
به مواد غذایی تولید شده با استفاده از روش های فن آوری زیستی یا بیوتکنولوژی ، FOOD GM یا مواد غذایی تغییر ژنتیکی یافته یا تراریخته گفته می شود.
انواع مواد غذایی تغییر یافته ژنتیکی موجود در دنیا کدامند؟
1.دانه ذرت تراریخته و مشتقات غذایی حاصل از آن مانند آرد ذرت، پاپ کورن ، نشاسته ذرت ، شربت فروکتوز و فرآورده های حجیم مواد غذایی تولید شده از موجودات تغییر یافته ژنتیکی که به عنوان ماده غذایی ممصرف می شوند مانند آرد ذرت و آرد سویا.
2-ترکیبات خاص یا مشتق شده از موجودات تغییر یافته ژنتیکی مانند شربت فروکتوز حاصل از ذرت تراریخته ، روغ سویای تراریخته ، نشاسته ذرت تراریخته و لسیتین سویای تراریخته
3-مواد غذایی که موجود یا ترکیبات حاصل از آن به عنوان یکی از ترکیبات اصلی یا فرعی مورد استفاده قرار گرفته است مانند روغن سویای بکار رفته در تولید تن ماهی ،آرد ذرت بکار رفته در تولید فرآورده های حجیم شده
4-میکروارگانیزم هایی که در تولید مواد غذایی یا به عنوان یکی از اجزای فرآورده های غذایی استفاده می شوند مانند باکتری های تراریخته مورد استفاده در تولید ماست یا مخمر نانوایی که در فرمولاسیون بهبود دهنده های نان وجود دارد.
اجزای محصولات تراریخته با چه اهدافی تولید می شوند؟
حدود 98 درصد از کشت گیاهان تراریخته دنیا به کشت محصولات تراریخته دارای یکی از صفات تحمل به علف کش یا مقاومت به حشرات اختصاص یافته است.
دو درصد دیگر دارای ویژگیهایی نظیر : افزایش ارزش تغذیه ای نظیر برنج طلایی (rice golden )
مقاومت به بیماری های ویروسی ،باکتریایی و قارچی
مقاومت به تنش های محیطی (خشکی،کم آبی و ...)
نحوه ی تشخیص محصولات تراریخته در سطح عرضه به چه صورت است؟
طبق بخشنامه شماره 675/54789 مورخ 17 /97/06 سازمان غذا و دارو ، بر روی برچسب کلیه محصوالت حاوی مواد تغییر یافته ژتیکی بایستی لوگوی تراریخته که شامل یک دایره سفید به قطر 1.5 cm است درج گردد. همچنین در قسمت ترکیبات واژه" تراریخته" یا "تغییر یافته ژنتیکی " بعد از جزء تراریخته بایستی درج گردد.