مسمومیت با قرص برنج

شیوع مسمومیت با قرص برنج در ایران

 میزان مسمومیت و تلفات ناشی از مواجهه با قرص برنج در ایران علی رغم ممنوعیت تولید، واردات و عرضه آن در سال های 2000 تا 2007 از 471 مورد گزارش مسمومیت 146 نفر جان خود را از دست داده اند که رقم قابل توجهی است.

کاربردهای قرص برنج

 فسفین به شدت برای ارگانیسم های دارای تنفس هوازی سمی است اما برای ارگانیسم های غیر هوازی یا دارای متابولیسم خاموش غیر سمی است، بنابراین بدون اینکه تاثیری روی غلات داشته باشد، باعث مرگ حشرات درون غلات می گردد

.

ماده موثره و سمی قرص برنج

آلومینیوم فسفید ماده موثره اصلی این قرص ترکیبی است و زمانی که در معرض رطوبت هوا قرار می گیرد، گاز فسفین بی نهایت سمی از خود آزاد می کند.

خصوصیات فیزیکی و شیمیایی و ترکیبات

قرص برنج یک فومیگانت (ماده ضد عفونی کننده) جامد است که در اشکال مختلف (قرص، حب، گرانول و گرد) و در رنگ های متعدد ( خاکستری تیره، سبز مایل به خاکستری، زرد تیره و...) می باشد، اما اکثرا به صورت قرص های خاکستری تیره 3 گرمی در دسترس است که حاوی 56 درصد آلومینیوم فسفید و 44 درصد آمونیوم کربنات است.

تاثیر فسفین بر ارگان های بدن

گاز فسفینی که به دنبال هیدرولیز آلومینیوم فسفید آزاد می شود، می تواند تمام بافت ها و ارگان های بدن بویژه ارگان های حیاتی مانند قلب، ریه ها، کلیه ها، کبد، مغز و دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار دهد و به مرگ بسیار دردناک و درعین هشیاری کامل بینجامد. 

طریقه مسمومیت با فسفین

 قرص برنج عمدتا به صورت خوراکی (به صورت سهوی یا عمدی) و یا تنفسی (در مکان های نگهداری برنج که تهویه مناسب ندارند) مسمومیت ایجاد می کند.

دلایل مسمومیت با فسفین

 مسمومیت حاد در انسان عمدتا به صورت عمدی به قصد خودکشی و در موارد اندکی به صورت اتفاقی در محیط های شغلی اتفاق می افتد. علائم و نشانه های مسمومیت، غیر اختصاصی و لحظه ای بوده و بسته به دوز مصرفی، راه ورود سم به بدن (خوراکی یا استنشاقی)، زمان مصرف و ... فرق می کند.

آزمایش های تشخیص مسمومیت با فسفین

تشخیص مسمومیت با آلومینیوم فسفید اغلب بر اساس ظن و یا گزارش های بالینی می باشد ولی طیف وسیعی از آزمایش های شیمیایی و تحلیلی وجود دارد تا آن را تایید کند. تست ساده spot برای تشخیص گاز فسفین در معده و تست نیترات نقره برای گاز فسفین در تنفس می باشد. تست دیگر که بر روی محتویات معده انجام می شود، تست مولیبدیت آمونیوم می باشد که یک تست کمی و کیفی می باشد. کروماتوگرافی گازی اختصاصی ترین و حساس ترین روش برای اندازه گیری فسفین در خون و یا هوا می باشد.

مقدار تقریبی کشنده آلومینیوم فسفید

 مقدار متوسط کشنده آلومینیوم فسفید در انسان ها kg/20mg است. با این وجود در یک فرد 70 کیلویی مصرف 500 میلی گرم آلومینیوم فسفید می تواند کشنده باشد.

علائم مسمومیت خفیف و شدید با آلومینیوم فسفید

• علائم مسمومیت خفیف: تهوع، استفراغ، دردهای شکمی و اسهال ممکن است رخ دهد. سوزش غشاهای موکوزی بدن شایع است. افزایش تپش قلب، خستگی، سردرد، اضطراب و عدم تعادل الکترولیتی (هایپومنیزیمیا وهایپرمنیزیمیا) ممکن است رخ دهد.

•علائم مسمومیت شدید: سرکوب و تحریک دستگاه اعصاب مرکزی، کاهش فشار خون، نامنظمی ضربان قلب، اسیدوز متابولیک و تنفسی، جراحت و تنگی مری، افزایش آنزیم های کبدی و آسیب حاد ریوی به دنبال این مسمومیت محتمل هستند. خواب آلودگی، هذیان و تشنج.

• سایر علائم بالینی: هپاتیت، پانکراتیت، نکروز حاد توبولار، انعقاد داخل عروقی منتشر شده و همچنین شوک مقاوم به درمان و علائمی مثل خواب آلودگی، هذیان و تشنج.

تاثیر قرص برنج بر ارگان های بدن فرد مسموم

آلومینیوم فسفید بر سیستم قلبی و عروقی، سیستم تنفسی، سیستم نورولوژیک (خستگی، سردرد، سرگیجه، گزگز، تشنج و کما)، دستگاه گوارش، کبد، سیستم ادراری (آسیب کلیوی)، آب و الکترولیت ها (اسیدوز متابولیک)، غدد برون ریز، سیستم اعصاب و روان تاثیر می گذارد.

آنتی دوت اختصاصی فسفین و اقدامات اولیه لازم در مواجهه با فرد مسموم

آنتی دوت اختصاصی جهت مسمومیت با فسفین وجود ندارد، در نتیجه کنترل فرد مسموم بر اساس درمان حمایتی می باشد. مهمترین قسمت، تشخیص سریع مسمومیت با این سم می باشد. قبل از شروع درمان، کارکنان پزشکی باید از ماسک صورت و دستکش لاستیکی برای محافظت از خود استفاده کنند. هوای تنفسی فرد مسموم آلوده بوده و می بایست وی را به فضای با تهویه مناسب انتقال داده، فورا لباس های آلوده را از تن وی خارج نموده و پوست و چشم ها (15 دقیقه با آب ولرم یا محلول نرمال سالین) را شستشو دهند.

آلودگی زدایی اولیه قرص برنج به چه صورت انجام می شود؟

 قبل از ورود به بیمارستان و بدون کادر درمانی به هیچ وجه نباید به آلودگی زدایی دستگاه گوارش پرداخت. زغال فعال می تواند در بیماران هشیاری که کمتر از یک ساعت از خوردن قرص برنج توسط آنها گذشته است استفاده گردد. به خاطر ریسک آسپیراسیون (ورود هر نوع مایع، ترشحات مانند بزاق دهان، خلط و جسم جامد توسط دم ریوی به درون مجرای تنفسی تعریف می گردد). ناشی از استفراغ، به بیمارانی که در معرض تشنج هستند نباید زغال فعال داده شود. خارج کردن سریع قرص های برنج خورده شده به صورت اندوسکوپیک اگر سریع انجام شود نیز راه خوبی برای آلودگی زدایی است.

اقدامات بیمارستانی مربوط به مسمومیت با قرص برنج

به علت صدمه به قلب مرتبا مانیتور قلبی و اکسیژن رسانی صورت می گیرد تا از مشکلات قلبی جلوگیری شود. همچنین از داروهای محرک و قلبی عروقی در این مورد استفاده می شود. برای بیمار دارای تشنج هم از آرام بخش ها استفاده می کنند.

درمان بیمارانی که مواجهه تنفسی با قرص برنج داشته اند چگونه است؟

 هوای تنفسی فرد مسموم آلوده بوده و می بایست وی را به فضای با تهویه مناسب انتقال داد. اگر سرفه و یا سختی تنفس اوادامه داشت و یا بدتر شد ، حتما باید سیستم تنفسی او برای تشخیص آسیب های احتمالی معاینه شود. اکسیژن رسانی و تهویه کمکی در صورت نیاز باید برقرار شود. برای تنگی نفس داروهای استنشاقی و کورتون های تزریقی و خوراکی در صورت نیاز تجویز می شود.

  برداشتی از کتاب دارو درمانی مسمومیت های شایع تالیف دکتر طلعت قانع، دکتر امیر بقایی و دکتر هدی اشعری